Khái Lược Văn Minh Luận là cuốn sách đặc biệt quan trong của Fukuzawa Kukichi – nhà tư tưởng của cuộc Canh Tân Minh Trị để hình thành nên đất nước Nhật Bản hiện đại. Fukuzawa Kukichi nêu những kiến giải của ông về văn minh hiện đại hầu như đối lập với lối tư duy thủ cựu Nho giáo của Nhật Bản lúc bấy giờ. Từ đó, ông trình bày mọi suy nghĩ về tiến trình phát triển của người Nhật để trở thành một quốc gia, một dân tộc văn minh. Và theo ông, độc lập quốc gia là mục tiêu, và văn minh hiện tại của nước Nhật là cách thức để đạt được mục tiêu đó. (Lời giới thiệu – Nhật Chiêu) Fukuzawa Yukichi viết cuốn sách này năm 1875, gần 10 năm sau khi công cuộc Minh Trị Duy tân bắt đầu ở Nhật. Đó là giai đoạn người Nhật vẫn phải đương đầu với những chống đối trong nước, với nhiều người thuộc phe có tinh thần bảo thủ muốn duy trì thể chế và nhất là văn hóa truyền thống lâu đời. Nhận thức được những khó khăn đó, Fukuzawa Yukichi tin rằng, cần lí giải rõ hành trình mà nước Nhật Bản phải đi để tạo dựng nền văn minh mới, nền văn minh hiện đại của một quốc gia hiện đại. Cả cuốn sách đề cập đến tiến trình này dưới nhiều yếu tố như thiết chế, việc học tập, thương mại, ông mô tả văn minh như một dòng chảy tất yếu của loài người. Xuyên suốt cuốn sách, ông đề cập những yếu tố cơ bản của nền văn minh: đó là khai sáng, tự do, công bằng và những điều tốt đẹp cho xã hội. Điểm cốt lõi của tác phẩm mà Fukuzawa hướng tới là những gì nước Nhật cần làm để trở thành một quốc gia văn minh, những thay đổi thể chế, chính sách quốc gia, ước muốn độc lập thực sự cả về thương mại, kinh tế và tư tưởng là mục tiêu cao cả nhất. (Lời giới thiệu – Nguyễn Cảnh Bình). ĐÁNH GIÁ/NHẬN XÉT CHUYÊN GIA Khái lược văn minh luận là tác phẩm quan trọng nhất của Fukuzawa Yukichi. Tôi muốn mạn phép so sánh, nếu Khuyến học nói về hành trình của một con người, của một cá nhân, thì Khái lược văn minh luận là dành cho một dân tộc, một quốc gia. (Nguyễn Cảnh Bình) TRÍCH ĐOẠN HAY “Vậy thì tinh thần văn minh là gì? Là khí chất của một dân tộc. Khí chất này là thứ không bán được cũng chẳng mua được, lại càng không phải là thứ dùng sức người mà tạo ra được. Khí chất thâm nhập dòng chảy đời sống của dân chúng, biểu hiện rộng khắp trên các dấu tích của đất nước nhưng lại không nhìn thấy được bằng mắt và khó mà biết nó tồn tại nơi đâu”. Trích Chương II “Vậy nếu muốn phán định nơi có văn minh, trước hết phải quan sát tinh thần chi phối đất nước đó. Tinh thần đó được thể hiện qua kiến thức và nhân cách của mọi người dân trong nước, lúc tiến, lúc thoái, khi tăng, khi giảm, tiến thoái tăng giảm, hoạt động không lúc nào ngưng, là nguồn gốc vận động của toàn thể quốc gia. Nếu đã tìm được nơi có tinh thần này thì mọi sự vật ở trên đời này đều trở nên minh bạch, rõ ràng và luận bàn về lợi hại, được mất lúc này còn dễ hơn tìm món đồ trong bọc”. Trích Chương IV THÔNG TIN THÊM Cuốn sách này dành cho tất cả những ai muốn tìm hiểu về hành trình phát triển văn minh của đất nước Nhật Bản. Hơn thế nữa, nó như một cuốn sách ‘nhập môn’, một cuốn ‘sách giáo khoa’ dành cho tất cả chúng ta, những con người vẫn đi tìm kiếm tinh thần ‘văn minh’ cho đất nước và chính bản thân mình. Điểm nổi bật của cuốn sách so với các cuốn sách khác cùng nội dung/chủ đề trên thị trường: một cuốn sách không viết về một đất nước Nhật Bản đáng ngưỡng mộ, mà là một cuốn sách, giúp chúng ta có câu trả lời, tại sao lại có đất nước Nhật Bản hiện đại như ngày nay. Tất cả nằm ở ‘tinh thần văn minh’ của một dân tộc.